«Калі гвалтаўніку дадуць тры гады, я з'еду з краіны». Рэпартаж «Люстэрка» з маршу «Яе звалі Ліза» памяці загінулай беларускі
7 сакавiка 2024 у 1709793660
«Зеркало»
Дом № 47 на вуліцы Журавя знаходзіцца ў самым цэнтры Варшавы. За паўсотні метраў ад яго - скрыжаванне з ажыўленай вуліцай Маршалкоўскай. Да знаёмага кожнаму, хто быў у сталіцы Польшчы, сталінскага гмаху Палаца культуры і навукі - усяго пяць хвілін хады. У ноч з 24 на 25 лютага на лесвічнай клетцы гэтага дома знайшлі 25-гадовую беларуску Лізавету. Яна была без прытомнасці. Як потым высветлілася, яе гвалтаваў і душыў 23-гадовы хлопец. Некалькі дзён польскія дактары змагаліся за яе жыццё, але 1 сакавіка дзяўчына памерла. У сераду, 6 сакавіка, на месцы трагедыі сабралася каля дзвюх тысяч чалавек, каб узяць удзел у маўклівым маршы «Яе звалі Ліза». У іх руках былі свечкі, кветкі і плакаты. У вачах многіх - слёзы.
«Любое пакаранне, акрамя пажыццёвага, будзе несправядлівым»
- Я вельмі спадзяюся, што прыйдзе некалькі тысяч чалавек, але польскія каляжанкі кажуць, што варта разлічваць на 500−600 удзельнікаў і ўдзельніц, - такі прагноз за некалькі гадзін да пачатку акцыі дала «Люстэрку» адна з яе арганізатарак, беларуская фемактывістка Наста Базар.
За 30 хвілін да пачатку мерапрыемства на месца прыйшло каля сотні чалавек. Уздоўж вуліцы Журавя прыпаркаваныя пяць паліцэйскіх фургонаў і мікрааўтобус з вялікай спадарожнікавай антэнай на даху - польскі дзяржаўны тэлеканал TVP асвятляў акцыю ў жывым эфіры.
Журналістаў прыйшло вельмі шмат, большасць - з найбуйнейшых СМІ Польшчы. Для польскага грамадства трагедыя беларускай дзяўчыны Лізы стала падставай абмеркаваць узмацненне жорсткасці пакарання за сэксуалізаваны гвалт. 2 сакавіка польскі Кангрэс жанчын звярнуўся да палітыкаў з патрабаваннем пачаць барацьбу з гвалтам у дачыненні да жанчын. Ужо на наступны дзень намесніца міністра юстыцыі Марыя Эйчарт заявіла, што ў Крымінальны кодэкс Польшчы рыхтуюцца змены наконт акрэслення згвалтавання - цяпер ім будуць лічыць дзеянні, учыненыя без відавочнай згоды аднаго з бакоў.
- Калі гвалтаўніку і забойцу гэтай дзяўчыны дадуць тры гады ўмоўна, то я з'еду з краіны, - кажа адна з польскіх удзельніц акцыі сваёй сяброўцы.
- Любое пакаранне, акрамя пажыццёвага зняволення, будзе несправядлівым, - згаджаецца тая.
- Дыскусія пра гвалт у дачыненні да жанчын і вызначэнне згвалтавання ўжо вельмі доўга ідзе ў польскім грамадстве, але ў апошнія гады ў гэтым кірунку рабілася мала. Спадзяюся, праз тое, што здарылася, стаўленне людзей да гэтага пытання будзе больш уважлівым, - кажа «Люстэрку» полька Інгеборга, прадстаўніца нефармальнай групы, якая арганізавала марш.
«Я прашу прабачэння, Ліза, ад імені Польшчы, якая знаходзіцца пад наркозам»
Перад пачаткам акцыі з кароткімі прамовамі выступілі некаторыя яе арганізатаркі. Самым эмацыйным быў зварот Агнешкі Чарадзецкай, адной з заснавальніц грамадзянскай ініцыятывы Warszawski Strajk Kobiet («Варшаўскі страйк жанчын»).
- Я прашу ў цябе прабачэння, Ліза, ад імені той Польшчы, якая знаходзіцца пад наркозам, якая нічога не хоча бачыць, нічога не хоча чуць, якая абыякавая, - заявіла жанчына. - Давайце перастанем быць такімі. Наступным разам гэта можаце быць вы, гэта магу быць я, гэта можа быць любая з нас.
Да прысутных звярнулася беларуская мастачка і грамадзянка Польшчы Яна Шостак, якая балатавалася на апошніх парламенцкіх выбарах у Сейм:
- Смерць Лізы разарвала маю душу. Яна гаварыла шэптам, не ў сілах крычаць. Любая з нас магла аказацца тут на яе месцы. Я не магу забыць людзей, якія праходзілі міма, якія не звярталі ўвагі на гэты жорсткі гвалт. У імя Лізы, у імя ўсіх нас, я заклікаю да хвіліны крыку.
Пасля гэтых словаў над месцам трагедыі загучаў працяглы крык. Крычалі полькі і палякі, беларускі і беларусы, украінкі і ўкраінцы. На вачах многіх людзей былі слёзы. Пасля выступлення беларускага жаночага хору прысутныя амаль у поўным маўчанні пайшлі маршам да Палаца культуры і навукі. На гэты момант у ім узяло ўдзел, паводле розных ацэнак, ад 1000 да 2000 чалавек.
«Палякі зрабілі вельмі шмат добрага для беларусаў. Менавіта праз гэта здарэнне шакуе яшчэ больш»
- Мне страшна, што дзяўчына, якая шукала ў Польшчы дапамогі і выратавання, знайшла толькі гвалт і смерць. Яшчэ страшней ад таго, што ўсё гэта адбылося на фоне жудасных падзей у Беларусі, - дзеліцца сваімі пачуццямі з «Люстэркам» па дарозе да фінальнага пункту маршу Мілена, адна з польскіх удзельніц.
- Тут я не адчуваю нейкага нацыянальнага элементу, ён абсалютна не важны, бо тое, што здарылася - гэта чалавечая трагедыя, - кажа Пётр, муж Мілены. - Палякі зрабілі вельмі шмат добрага для беларусаў. Але менавіта праз гэта тое, што здарылася з Лізай, шакуе мяне яшчэ больш. Дзяўчына прыехала да нас, каб быць у бяспецы, але памерла праз нейкага ненармальнага чалавека.
Сярод удзельнікаў маршу былі і вядомыя беларусы. Акторка Крысціна Дробыш кажа, што пасля трагедыі Лізы некалькі дзён не магла прыйсці ў сябе:
- Я ніколі не адчувала сябе ў бяспецы: па-першае, я жанчына, а па-другое - беларуска, якая перажыла 2020 год. Нават цяпер, ідучы на гэты марш і бачачы велізарную колькасць паліцэйскіх машын з мігалкамі, я адчула, як унутры ўсё пачало дрыжаць. Я мацней сціскала кветкі ў руцэ проста для таго, каб хоць неяк сябе супакоіць. Але ўпершыню з 2020 года, нягледзячы на панічныя атакі, я адчувала неабходнасць прыйсці на масавае мерапрыемства. Калі нас настолькі не чуюць, то, ё-маё, гэта так жудасна.
На акцыю прыйшоў таксама музыка, лідар гурта «Дай Дарогу!» Юрый Стыльскі. Ён кажа, што тое, што здарылася з Лізай, уразіла яго да глыбіні душы і ён не мог застацца ўбаку. Яшчэ больш Стыльскага ўразіла рэакцыя некаторых каментатараў у інтэрнэце, якія вінавацілі ў тым, што здарылася, ахвяру.
- Я ў глыбокім шоку, трэба нешта мяняць, падымаць гэтае пытанне, не даваць спуску і спыняць такія размовы, - лічыць ён. - З гэтым трэба змагацца, і такімі акцыямі можна нешта змяніць. На жаль, у гэтым плане польскі закон вельмі кульгае.
- Усім нам важна зрабіць хаця б маленькія крокі: выйсці на такую акцыю, зрабіць публікацыю ў сацсетках або проста перастаць жартаваць на тэму гвалту, каб гэты свет стаў крышачку камфортнейшы не толькі для мужчын, - падтрымлівае Стыльскага беларускі музыка і прадзюсар Альберт Ліцвін.
«Палітыкаў мы не клікалі. Хто захоча - прыйдзе»
Беларус Аляксандр прыйшоў на акцыю адзін. Ён апрануты ва ўсё чорнае, у яго руках - ружа, якую ён прынёс, каб ускласці на месца згвалтавання Лізы. Падчас размовы мужчына ледзь стрымлівае слёзы.
- Я прыйшоў сюды таму, што мне вельмі сумна назіраць, як людзі рэагуюць на гвалт, - дзеліцца сваімі эмоцыямі ўдзельнік маршу. - Мне было дзіўна тлумачыць некаторым сваім сябрам, што паводзіны мужчын мусяць быць адэкватнымі, а гвалт у дачыненні да жанчын непрымальны і небяспечны. Трагедыя беларускай дзяўчыны за мяжой павінная аб'яднаць нас, каб мы спынілі гэты гвалт, мужчынскую дамінацыю, каб мы перасталі абвінавачваць у згвалтаванні ахвяру. Я бачу тут вельмі шмат знаёмых людзей, але сумна, што мужчын сярод іх - меншасць. Хоць, мне здаецца, іх магло быць нашмат менш, калі б не інфармацыйная хваля, якая паднялася пасля таго, што здарылася з Лізай.
Арганізатары акцыі спецыяльна не запрашалі нікога з польскіх ці беларускіх палітыкаў. «Хто захоча - прыйдзе», - такая была пазіцыя. Адным з нямногіх палітыкаў, якія наведалі марш, быў намеснік кіраўніцы Аб'яднанага пераходнага кабінета Беларусі Павел Латушка.
- Сёння тут мы не гаворым пра нацыянальнасць, узрост ці выгляд ахвяры, гаворка ідзе пра гвалт у дачыненні да жанчын, - адзначыў палітык у каментары «Люстэрку». - У нашым жыцці так шмат гвалту з боку мацнейшых людзей у дачыненні да слабейшых. Але мы, я ўпэўнены, здольныя супрацьстаяць гэтаму. Пра гэта мы і мусім сёння гаварыць. Важна, што сёння сюды прыйшлі і палякі, і беларусы, і ўкраінцы. Гэтая бяда нас аб'яднала. Але трэба зрабіць з гэтага высновы: мы, мужчыны, абавязаныя весці барацьбу за правы жанчын.
Акрамя Латушкі ў маршы памяці Лізы ўзяў удзел і прадстаўнік АПК па міжнародных справах Валерый Кавалеўскі.
- У гэтым канкрэтным выпадку польскія ўлады адрэагавалі вельмі хутка і дакладна, - лічыць ён. - Я кажу і пра медыкаў, і пра паліцыю, якая спрацавала досыць аператыўна. Важна, што ўжо ідзе гаворка пра змену заканадаўства Польшчы. Рэакцыя вельмі моцная. Мы бачым, што польская дзяржава і грамадства рэагуюць на гэтую трагедыю як на свой уласны боль.
Пасля невялікага мітынгу ля Палаца культуры і навукі марш завяршыўся. Агулам мерапрыемства доўжылася паўтары гадзіны. Лізу пахаваюць у Варшаве на наступным тыдні, 14 сакавіка. Пра месца развітання блізкія дзяўчыны паведамяць неўзабаве.
Чытайце таксама